بیش فعالی و نقص توجه در کودکان: علت‌ها و راه‌های درمان ADHD

اختلال بیش فعالی-نقص توجه (ADHD) یکی از پرتکرارترین مشکلات رشدی در کودکان است. این اختلال، که توسط پزشکان به خوبی مورد مطالعه قرار گرفته، باعث بروز مشکلات مهمی برای افراد مبتلا و خانواده‌ها و جامعه می‌شود. تشخیص ADHD بسیار وابسته به گزارش والدین و معلمان است و هیچ آزمون آزمایشگاهی معتبری وجود ندارد که بتواند ADHD را تشخیص دهد. تشخیص این اختلال نیز ممکن است با دشواری صورت گیرد، زیرا علایم آن می‌تواند با علایم دیگری مانند ناتوانی یادگیری، اختلال در رفتار و اضطراب اشتباه گرفته شود.

علت اختلال بیش فعالی-نقص توجه (ADHD) هنوز به طور کامل مشخص نیست، اما تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که عوامل ژنتیکی و محیطی مانند سابقه زایمان زودرس و شاید مصرف سیگار توسط مادر در دوران بارداری ممکن است نقش داشته باشند. کودکان و نوجوانان مبتلا به این اختلال ممکن است بیشتر از همسالان خود از خدمات بهداشتی و روانی استفاده کنند و رفتارهایی مخاطره‌آمیزتر مانند سیگار کشیدن و مصرف الکل و مواد مخدر داشته باشند.

این اختلال به سه نوع تقسیم می‌شود: اول، عمدتاً نقص توجه، که در آن افراد دشواری در تمرکز، انجام کارها و پیروی از دستورالعمل‌ها دارند. دوم، عمدتاً بیش فعال-تکانشی، که در آن افراد دارای رفتارهای بیش فعال-تکانشی مانند بی قراری، قطع حرف افراد و ناتوانی در انتظار نوبت شدن هستند. و سوم، ترکیبی بیش فعال-تکانشی و نقص توجه، که شامل علایمی است که همزمان شامل ناتوانی در تمرکز، تمایل به رفتار تکانشگری و افزایش انرژی و فعالیت بیشتر است. این نوع اختلال بیش فعالی-نقص توجه بیشترین شیوع را دارد.

درمان اختلال بیش فعالی-نقص توجه معمولاً شامل درمان‌های دارویی روان‌شناختی است که به کاهش علائم اصلی این اختلال کمک می‌کنند. همچنین درمان‌هایی مانند آموزش مهارت‌ها و مشاوره روان‌شناختی نیز می‌توانند در بهبود توانایی‌های کودکان برای مقابله با وظایف و خواسته‌های عمومی مفید باشند. این درمان‌ها ممکن است بتوانند علائم ADHD را مدیریت کنند، اما درمان کامل این اختلال نیستند.

انواع درمان بیش فعالی

روان درمانی
یکی از راه‌های درمانی برای مدیریت بهتر علائم اختلال بیش فعالی می‌تواند روان درمانی باشد. این نوع درمان به فرد کمک می‌کند تا احساسات خود را باز کند و روابطش با دیگران را مدیریت کند. اینجا فرد می‌تواند الگوهای رفتاری خود را بشناسد و یاد بگیرد که چگونه انتخاب‌های بهتری داشته باشد.

رفتار درمانی
رفتار درمانی می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی کمک کند تا رفتارهایی که باعث مشکلات آنها می‌شود را مدیریت و تغییر دهند. این نوع درمان به افراد آموزش می‌دهد چگونه رفتارهای خود را کنترل کرده و به رفتارهای مثبت تغییر دهند. از جمله استراتژی‌های این درمان، سیستم پاداش برای تشویق رفتارهای مثبت می‌باشد.

درمان شناختی رفتاری (CBT) یک نوع درمان کوتاه مدت است که به افراد کمک می‌کند الگوهای منفی تفکر خود را تغییر دهند و به جای آن‌ها الگوهای جدید و مثبتی را ایجاد کنند. CBT می‌تواند به افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی در مواجهه با مشکلاتی مانند مدیریت زمان و اهمال کاری کمک کند. همچنین به آن‌ها کمک می‌کند تا با الگوهای فکری غیرمنطقی مبارزه کنند که مانع از پیشرفت آن‌ها می‌شود.

درمان دارویی
داروهای معمولاً ایمن و موثر برای درمان اختلال بیش فعالی (ADHD) تلقی می‌شوند. با این حال، نظارت پزشکی مناسب هنوز هم بسیار اهمیت دارد. برخی از افراد ممکن است عوارض جانبی بیشتری تجربه کنند، اما این موارد می‌تواند با همکاری با پزشک و تنظیم دوز یا نوع داروی مناسب مدیریت شود.

محرک‌ها معمولاً از داروهایی استفاده می‌شود که شامل موادی مانند متیل‌فنیدات یا آمفتامین هستند. این داروها می‌توانند سطوح مواد شیمیایی مغز را تقویت کرده و به تعادل برسانند.

درمان‌هایی که برای کنترل و مدیریت اختلال بیش فعالی استفاده می‌شوند، شامل داروهایی مانند اتوموکستین (که یک داروی غیرمحرک است) و برخی داروهای ضدافسردگی مانند بوپروپیون است. این داروها به طور کلی کندتر از داروهای محرک عمل می‌کنند. اگر فرد به دلیل مشکلات سلامتی نتواند از داروهای محرک استفاده کند یا اگر داروهای محرک عوارض جانبی شدیدی ایجاد کنند، این داروها می‌توانند گزینه‌های مناسبی باشند.

مدیریت رفتاری
مداخلات رفتاری برای اختلال بیش فعالی، از جمله آموزش رفتاری والدین و مداخلات رفتاری در کلاس درس، می‌توانند در کاهش علائم اصلی ADHD موثر باشند. این نوع مدیریت رفتاری نسبت به داروهای محرک روانی در کاهش علائم اصلی موثرتر است. همچنین، تأثیر این نوع مدیریت رفتاری بر بهبود جنبه‌های عملکرد مانند تعاملات والدین-کودک و کاهش رفتارهای مخالفانه مثبت است.

مدیریت ترکیبی ADHD
زیرا ADHD معمولاً یک اختلال مزمن است و بر چندین حوزه عملکرد تأثیر می‌گذارد، ممکن است نیاز به ترکیبی از روش‌های درمانی داشته باشد. مطالعات نشان داده است که درمان ترکیبی (از جمله داروها و مدیریت رفتاری) ممکن است بهتر از درمان رفتاری و مراقبت‌های اجتماعی برای بهبود علائم بیماری باشد. به علاوه، برخی از کودکان مبتلا به ADHD و اضطراب همزمان نیز از ترکیب داروها و مدیریت رفتاری بهره‌مند می‌شوند. این روش درمانی می‌تواند بر نتایج تحصیلی و آموزشی برخی از افراد تأثیر مثبتی داشته باشد.

تأثیر اختلال بیش فعالی-نقص توجه (ADHD) بر زندگی افراد مبتلا می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های زندگی شان احساس شود. این اختلال می‌تواند مشکلاتی در تحصیلات، مهارت‌های اجتماعی و روابط با والدین ایجاد کند.

بچه‌هایی که این اختلال را دارند، ممکن است در معرض بیشترین خطر برای پیامدهای منفی در آینده باشند، مثل موفقیت کمتر در مدرسه و شغل. وقتی این بچه‌ها بزرگتر می‌شوند، تأثیر ADHD بر زندگی‌شان و همچنین خانواده‌شان تغییر می‌کند. مشکلات مهم ازدواج و تشکیل خانواده، می‌تواند تأثیر بگذارد.

یک محیط حساس و پذیرنده نیازهای فرد مبتلا به ADHD و آگاهی از تأثیرات آن از اهمیت بالایی برخوردار است. مدیریت دقیق توسط پزشک و مشاوره با هدف حمایت از افراد مبتلا به این اختلال و امکان دادن به آنها برای رسیدن به توانایی‌های کامل خود و همچنین کاهش تأثیرات منفی آن بر خود و جامعه، اهمیت زیادی دارد.

در کودکان پیش دبستانی ممکن است تشخیص دادن ADHD سخت باشد زیرا برخی از ویژگی‌های طبیعی مانند بیش فعالیت و بی‌قراری در این دوره رخ می‌دهد. اما کودکان مبتلا به ADHD ممکن است هنوز هم باشند. در این دوره، ممکن است مشکلاتی مثل تأخیر در رشد، رفتارهای مخالف و مهارت‌های اجتماعی ضعیف وجود داشته باشد. ارائه مشاوره و حمایت به والدین در این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا استرس والدین ممکن است زمانی که کودک به درخواست‌های معمولی و توصیه‌های رفتاری پاسخ نمی‌دهد، بسیار زیاد باشد.

سالهای دبستان برای کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی (ADHD) می‌تواند چالش‌هایی داشته باشد. این کودکان به دلیل تفاوت در رشد مهارت‌ها و رشد، ممکن است متفاوت از همکلاسی‌های خود دیده شوند و مشکلاتی مانند شکست تحصیلی، عزت نفس پایین و طرد شدن از دوستان را تجربه کنند.

بعضی از مشکلات یادگیری ممکن است مانع تشخیص و مدیریت بهتر ADHD شوند. اما ارزیابی توسط یک روانشناس آموزشی می‌تواند به شناسایی نقاط قوت و مشکلات یادگیری کمک کرده و راهنمایی‌های لازم در کلاس درس را توصیه کند.

بعضی از این کودکان ممکن است مشکلات خوابی داشته باشند و الگوهای خواب آنها ضعیف باشد که می‌تواند به والدین آنها زمان بیشتری برای خود بخش کند. این ممکن است منجر به استرس والدین شود.

روابط خانوادگی نیز ممکن است تحت تأثیر قرار گیرند و مشکلات اجتماعی و مالی را افزایش دهند. ارزیابی کیفیت زندگی این کودکان دشوار است و ممکن است تأثیرات آن بر خانواده و همکلاسی‌ها نیز قابل مشاهده باشد.

کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی (ADHD) معمولاً مشکلاتی در عملکرد تحصیلی دارند. آنها ممکن است در آزمون‌ها نمره کمتری بگیرند و احتمالاً مشکلاتی مانند اخراج یا تعلیق شدن از مدرسه داشته باشند. این کودکان نیازهای ویژه‌تری در زمینه آموزش دارند و اغلب از خدمات ویژه‌ای مانند تدریس خصوصی و کلاس‌های ترک تحصیلی استفاده می‌کنند.

اختلال بیش فعالی در کودکی بهتر است تشخیص داده شود و درمان مناسبی اعمال شود، زیرا می‌تواند بر تمام زندگی کودک تأثیر گذار باشد. درمان اصلی به تسکین علائم اصلی در زمان‌های مختلف روز متمرکز است، اما باید توجه داشت که برخی از زمان‌های مهم مانند صبح قبل از مدرسه و بعد از ظهر قبل از خواب ممکن است هنوز تحت تأثیر درمان‌های موجود قرار نگیرند. این ممکن است منجر به تأثیرات منفی بر عملکرد کودک و خانواده شود. از این رو، ارزیابی دقیق و درمان مداوم اهمیت دارند.

با رسیدن به دوره نوجوانی، اختلال بیش فعالی ممکن است کمی کاهش یابد، اما مشکلاتی مانند بی توجهی، تکانشگری، و بی قراری درونی همچنان وجود دارند. این افراد ممکن است احساس کنند که با اختلال در رشد طبیعی خود مواجه هستند.

جوانان مبتلا به اختلال بیش فعالی در معرض خطرات زیادی هستند، از جمله مشکلات در تحصیل، ترک تحصیل، بارداری زودرس، و رفتارهای جنایی. آنها حتی هنگام رانندگی نیز با خطرات بیشتری روبرو هستند. زیرا ممکن است در هنگام رانندگی توانایی کنترل را از دست بدهند و در تصادفات بیشتری دخیل شوند، به خصوص در صورتی که با سرعت بالا رانندگی کنند.

تقریباً ۶۰ درصد از افرادی که در دوران کودکی علائم اختلال بیش فعالی داشتند، هنوز هم در زندگی بزرگسالی با مشکلات روبرو هستند. این افراد اغلب مشکلاتی در پیدا کردن و نگهداری شغل دارند و ممکن است چندین شغل را امتحان کرده باشند قبل از اینکه به یک شغل ثابت برسند.

آنها ممکن است نیاز به انتخاب کارهای خاصی داشته باشند و بیشتر وقت‌ها به صورت خوداشتغال فعالیت می‌کنند. در محل کار، مشکلات بین فردی بیشتری با کارفرمایان و همکارانشان دارند و ممکن است به دلیل تأخیر، غیبت، خطاهای بیش از حد و ناتوانی در انجام کارهای معمول مشکلات بیشتری را تجربه کنند.

در خانه، مشکلات در روابط و جدایی رایج‌تر است. همچنین، افراد بزرگسال که همچنان علائم اختلال بیش فعالی را تجربه می‌کنند و دارو دریافت نمی‌کنند، با خطرات سوءاستفاده از مواد مخدر روبرو هستند، که ممکن است مشکلات آنها را تشدید کند.

مسائل مرتبط با درمان اختلال بیش فعالی مدت‌هاست موضوع بحث بوده است. نتایج تحقیقات متضادی وجود دارد که نشان می‌دهد داروهای محرک واقعاً بر رشد کودکان تأثیر می‌گذارند، اما این تأثیر معمولاً در مدت زمان درمان فعال رخ می‌دهد و قد نهایی کودکان را به خطر نمی‌اندازد.

به طور کلی، نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که پزشکان باید رشد کودکانی که داروهای محرک برای ADHD دریافت می‌کنند را مراقبت کنند و در صورت مشاهده شواهدی از مهار رشد، در موارد فردی کاهش دوز دارو را در نظر بگیرند.

نگرانی دیگری که معمولاً در مورد درمان با داروهای محرک برای اختلال بیش فعالی مطرح می‌شود، این است که ممکن است منجر به اعتیاد به مواد مخدر در آینده شود. جوانان مبتلا به اختلال بیش فعالی به طور ذاتی ریسک‌پذیرتر هستند و شواهد وجود دارد که اختلال بیش فعالی درمان نشده – به ویژه همراه با اختلال سلوک همزمان – با افزایش سه تا چهار برابری خطر سوء استفاده از مواد همراه است. بنابراین، این داده‌ها شواهد قوی به نفع درمان دقیق و حمایت از جوانان مبتلا به ADHD ارائه می‌دهند.

در نهایت، گزینه‌های مختلفی برای مدیریت علائم وجود دارد و هر فرد ممکن است به گونه‌ای مختلف به آنها پاسخ دهد. از مداخله‌های رفتاری تا داروهای تجویزی، انواع مختلف درمان وجود دارد که می‌تواند مفید باشد. اما همیشه مشورت با یک پزشک متخصص و انتخاب بهترین راهکار برای شخص شما یا فرزندتان مهم است.