پزشکی نوین با انرژی اتمی | نقش صنعت هسته‌ ای در نجات جان بیماران سرطانی

در حالی‌که نگاه بسیاری به صنعت هسته‌ای معطوف به تولید انرژی یا جنبه‌های ژئوپلیتیکی آن است، یکی از ارزشمندترین و انسانی‌ترین کاربردهای این فناوری پیشرفته در حوزه سلامت نمایان می‌شود. امروز کشورهایی که به دانش بومی هسته‌ای دست یافته‌اند، با بهره‌گیری از رادیوداروها، رادیوایزوتوپ‌ها و تجهیزات پیشرفته، توانسته‌اند تحول بزرگی در تشخیص و درمان بیماری‌هایی نظیر سرطان ایجاد کنند. ایران نیز با توسعه مراکز پزشکی هسته‌ای و تربیت متخصصان این حوزه، به جمع کشورهای پیشرو در بهره‌برداری صلح‌آمیز از انرژی اتمی در خدمت سلامت انسان پیوسته است.

نوری از امید در دل تاریکی: چهره پنهان و حیات بخش فناوری هسته ای

وقتی کلمه “هسته ای” را میشنویم، ذهن بسیاری از ما به سمت نیروگاه های عظیم انرژی یا هیاهوهای سیاسی در سطح بین المللی میرود. اما این فناوری پیشرفته، چهره ای دیگر، انسانی و شگفت انگیز نیز دارد که مستقیما با سلامت و نجات جان انسان ها گره خورده است. امروزه، دانش هسته ای به یکی از قدرتمندترین ابزارها در دست پزشکان برای تشخیص دقیق و درمان هوشمند بیماری های پیچیده، به خصوص انواع سرطان، تبدیل شده است. کشورهایی که توانسته اند به این فناوری به صورت بومی و صلح آمیز دست پیدا کنند، در حقیقت یک مزیت استراتژیک برای نظام سلامت و ارتقای کیفیت زندگی شهروندان خود فراهم کرده اند.

ایران نیز در این مسیر گام های بلندی برداشته و با سرمایه گذاری روی این دانش راهبردی، توانسته است پزشکی هسته ای را به نقطه ای درخشان در کارنامه علمی خود تبدیل کند. این دستاورد نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت حیاتی برای پاسخگویی به نیازهای درمانی جامعه و ارائه خدمات پزشکی در سطح جهانی است.

پزشکی هسته ای به زبان ساده: GPS هوشمند برای شکار بیماری

شاید بپرسید پزشکی هسته ای دقیقا چگونه کار میکند؟ تصور کنید میخواهید یک سلول سرطانی کوچک را در بدن پیدا و نابود کنید. این کار مانند پیدا کردن یک نفر در یک شهر شلوغ بدون داشتن آدرس است. اینجا است که داروهای هوشمند رادیواکتیو یا “رادیوداروها” وارد عمل میشوند. این داروها از دو بخش اصلی تشکیل شده اند:

۱. مولکول حامل (GPS): این یک مولکول ویژه است که مانند یک سیستم موقعیت یاب یا GPS عمل میکند. این مولکول طوری طراحی شده که فقط به سلول های هدف خاصی، مثلا سلول های یک تومور سرطانی، میچسبد و کاری به سلول های سالم بدن ندارد.

۲. ایزوتوپ رادیواکتیو (محموله): این بخش رادیواکتیو به مولکول حامل متصل شده است. این ایزوتوپ میتواند دو کار انجام دهد:

• برای تشخیص: میتواند مانند یک چراغ یا فرستنده رادیویی ضعیف عمل کند. وقتی این رادیودارو در بدن تزریق میشود و به تومور میچسبد، دوربین های بسیار حساسی به نام “پت سی تی اسکن” میتوانند نوری که از آن ساطع میشود را ببینند و محل دقیق بیماری را با وضوح فوق العاده ای نشان دهند.
• برای درمان: میتواند مانند یک محموله درمانی عمل کند که اشعه ای قدرتمند اما با برد بسیار کوتاه از خود ساطع میکند. این اشعه، سلول سرطانی را که به آن چسبیده است از بین میبرد، در حالی که به دلیل برد کوتاه، کمترین آسیب ممکن را به سلول های سالم اطراف وارد میکند.

این روش هوشمندانه، انقلابی در تشخیص و درمان ایجاد کرده و به پزشکان اجازه میدهد تا با دقتی بی نظیر به جنگ بیماری ها بروند.

دستاوردهای درخشان ایران در عرصه پزشکی هسته ای

ایران مسیری چند ده ساله را در توسعه این علم طی کرده است. به گفته دکتر سعید فرزانه فر، متخصص پزشکی هسته ای و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران، این دانش در ابتدا تنها بر تشخیص و درمان بیماری های تیروئید متمرکز بود. اما امروز، دامنه کاربرد آن به شکل چشمگیری گسترش یافته و شامل تشخیص و درمان بیماری های قلبی، کلیوی و طیف وسیعی از سرطان ها میشود.

این پیشرفت تنها در حوزه علمی خلاصه نمیشود. در حال حاضر بیش از ۲۵۰ مرکز پزشکی هسته ای مجهز در سراسر استان های کشور فعال هستند و خدمات تخصصی ارائه میدهند. علاوه بر این، نیروی انسانی متخصص نیز به موازات آن رشد کرده و تا کنون بیش از ۳۳۰ پزشک، تخصص خود را در رشته پزشکی هسته ای از دانشگاه های ایران دریافت کرده اند؛ سرمایه ای انسانی که ستون فقرات این صنعت پیشرفته محسوب میشود.

از سرطان پروستات تا تومورهای کودکان: کاربردهای شگفت انگیز رادیوداروها

تنوع رادیوداروهایی که در ایران تولید و استفاده میشوند، نشان دهنده عمق دانش و توانایی کشور در این زمینه است. برخی از مهم ترین کاربردهای آنها عبارتند از:

• سرطان تیروئید: استفاده از ترکیبات “یُد رادیواکتیو” همچنان یکی از موثرترین روش ها برای درمان تومورهای خوش خیم و بدخیم تیروئید است.
• تشخیص عمومی سرطان: رادیوداروی معروف FDG در تصویربرداری های پت سی تی، ابزار استاندارد طلایی برای تشخیص و مرحله بندی انواع مختلف سرطان ها به شمار میرود.
• سرطان پیشرفته پروستات: برای بیمارانی که سرطان پروستات آنها در بدن پخش شده است، از رادیوداروهای درمانی پیشرفته ای مانند “PSMA Lutetium” استفاده میشود. این دارو به صورت هوشمند فقط سلول های سرطانی پروستات را هدف قرار داده و آنها را از بین میبرد.
• تومورهای نادر: برای تومورهای خاصی مانند “نورواندوکرین”، از رادیوداروی DOTA-TATE استفاده میشود.
• سرطان های کودکان: در درمان “نوروبلاستوم”، که یکی از تومورهای بدخیم در کودکان است، از داروی تخصصی MIBG بهره گرفته میشود.
• تسکین درد: این فناوری حتی برای کاهش دردهای شدید استخوانی ناشی از متاستاز سرطان یا درمان برخی بیماری های خوش خیم مانند التهاب مفاصل (با تزریق مستقیم به مفصل) نیز کاربرد دارد.

جایگاه ایران در سطح جهانی و پتانسیل توریسم سلامت

دکتر فرزانه فر با افتخار تاکید میکند که پیشرفت های ایران در ۱۰ تا ۱۵ سال اخیر به قدری چشمگیر بوده که کشور ما نه تنها در منطقه، بلکه در سطح جهانی نیز به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در پزشکی هسته ای شناخته میشود. خدماتی که در ایران ارائه میشود، از نظر فناوری و کیفیت، کاملا با کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکایی قابل رقابت است.

این سطح از کیفیت و تخصص، پتانسیل عظیمی را برای “توریسم سلامت” یا گردشگری درمانی ایجاد کرده است. بیماران زیادی از کشورهای همسایه برای دریافت این خدمات پیشرفته به ایران مراجعه میکنند. البته چالش هایی مانند مشکلات مربوط به سفر و نقل و انتقال بیماران وجود دارد که مانع بهره برداری کامل از این ظرفیت شده است. با این حال، با برنامه ریزی و رفع موانع، پزشکی هسته ای میتواند به یک منبع ارزآوری مهم برای کشور تبدیل شود و جایگاه ایران را به عنوان قطب پزشکی منطقه بیش از پیش تثبیت کند.